Vì sao Supply Chain Finance vẫn là ‘mảnh đất trống’ đầy tiềm năng cho SMEs tại Việt Nam?

Trong khi hàng hóa, dữ liệu và công nghệ di chuyển ngày một nhanh trong chuỗi cung ứng toàn cầu, thì dòng tiền – yếu tố thiết yếu để duy trì sự sống còn của doanh nghiệp – vẫn thường bị mắc kẹt ở khâu thanh toán chậm, chi phí vốn cao và thiếu minh bạch tài chính. Đây không chỉ là thách thức tài chính, mà là một điểm nghẽn chiến lược, đặc biệt với các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs) – nhóm chiếm hơn 97% số lượng doanh nghiệp tại Việt Nam.

Trên thế giới, Supply Chain Finance (SCF) – tài trợ chuỗi cung ứng – đã chứng minh được khả năng cải thiện dòng tiền, hỗ trợ nhà cung cấp nhỏ và tạo ra một chuỗi giá trị tài chính thông minh hơn, bền vững hơn. Nhưng tại Việt Nam, dù SCF không còn là khái niệm xa lạ, thực tế triển khai vẫn còn rất hạn chế. Câu hỏi đặt ra là: Tại sao một giải pháp “win-win” như SCF lại chưa thể cất cánh ở một thị trường nhiều tiềm năng như Việt Nam?

Bài viết này sẽ phân tích góc nhìn chiến lược và thực tiễn về SCF – vì sao nó quan trọng, đâu là rào cản, và làm thế nào để mở ra hành lang mới cho SMEs Việt tiếp cận nguồn vốn thông minh hơn. Đặc biệt, chúng ta sẽ nhìn vào khả năng ứng dụng SCF Web3 và tài chính xanh – như một “con đường tắt” để bứt phá trong tương lai gần.

1. Hiểu đúng về Supply Chain Finance – và vì sao nó là cơ hội chiến lược cho SMEs

Supply Chain Finance không chỉ là một sản phẩm tài chính – đó là một chiến lược vận hành giúp tối ưu hóa vốn lưu động trong toàn bộ chuỗi cung ứng. Về bản chất, SCF là tập hợp các giải pháp cho phép người bán (supplier) được thanh toán sớm, trong khi người mua (buyer) vẫn giữ được kỳ hạn thanh toán dài hơn – nhờ vào sự tham gia của một bên thứ ba là tổ chức tài chính.

Trong bối cảnh doanh nghiệp ngày càng phải cạnh tranh bằng tốc độ và sự linh hoạt, SCF đóng vai trò như một “đòn bẩy dòng tiền” – chuyển áp lực thanh khoản từ SMEs sang các buyer lớn, có tín nhiệm cao hơn. Điều này không chỉ giúp SMEs duy trì hoạt động sản xuất – kinh doanh liên tục, mà còn cải thiện mối quan hệ hợp tác trong chuỗi cung ứng.

Đối với SMEs, SCF đặc biệt quan trọng vì ba lý do:

• Giải phóng áp lực vốn: SMEs thường không có nhiều tài sản thế chấp, việc tiếp cận tín dụng ngân hàng truyền thống là khó khăn. SCF cung cấp vốn dựa trên uy tín của buyer.
• Tăng tính cạnh tranh: Có dòng tiền ổn định, SMEs có thể tập trung nâng cao chất lượng sản phẩm, giao hàng đúng hạn – yếu tố sống còn trong các chuỗi xuất khẩu.
• Xây dựng hồ sơ tín dụng: Việc tham gia vào SCF sẽ giúp SMEs tích lũy dữ liệu tín nhiệm – một bước tiến dài trong hành trình trưởng thành tài chính.

Trên thế giới, SCF không chỉ là “giải pháp cho người yếu” mà còn là công cụ quản trị chiến lược của các buyer lớn – từ ngành bán lẻ, ô tô đến dệt may. Vậy tại sao mô hình này vẫn chưa phát huy hiệu quả tại Việt Nam? Chúng ta sẽ cùng phân tích tiếp ở phần sau.

2. Những rào cản đang bóp nghẹt SCF tại Việt Nam

Dù đã có nhiều nỗ lực giới thiệu và thí điểm mô hình SCF tại Việt Nam, nhưng khoảng cách giữa lý thuyết và thực tiễn vẫn còn rất lớn. Dưới đây là những rào cản nổi bật khiến SCF chưa thể bứt phá:

• Thiếu minh bạch tài chính từ phía SMEs: Hầu hết các SMEs tại Việt Nam không có hệ thống kế toán – tài chính đạt chuẩn, thiếu báo cáo kiểm toán, không có lịch sử tín dụng rõ ràng. Điều này khiến các tổ chức tài chính khó đánh giá rủi ro, từ đó ngần ngại tham gia vào SCF.
• Buyer chưa chủ động dẫn dắt chuỗi: Trong các mô hình SCF thành công, buyer – đặc biệt là các tập đoàn lớn – đóng vai trò “hạt nhân” thúc đẩy. Tuy nhiên, nhiều buyer tại Việt Nam chưa xem SCF là một chiến lược dài hạn để gia tăng độ bền vững chuỗi cung ứng.
• Hạ tầng số chưa sẵn sàng: SCF đòi hỏi tích hợp với các hệ thống ERP, e-invoice, quản lý đơn hàng… Tuy nhiên, mức độ số hóa ở nhiều doanh nghiệp Việt còn thấp, đặc biệt ở tầng nhà cung cấp cấp 2, cấp 3.
• Thiếu khung pháp lý thử nghiệm (sandbox): SCF là lĩnh vực giao thoa giữa tài chính, thương mại, công nghệ và dữ liệu. Việc chưa có sandbox cho phép thử nghiệm các mô hình SCF mới như crowdfunding hay token hóa hóa đơn đã cản trở đổi mới.
• Thiếu mô hình SCF đơn giản, dễ triển khai: Nhiều giải pháp SCF hiện nay được thiết kế cho tập đoàn lớn, chưa phù hợp với SMEs có nguồn lực hạn chế. Sự thiếu vắng các mô hình “SCF nhẹ” đã khiến nhiều doanh nghiệp nhỏ phải đứng ngoài cuộc chơi.

Tổng hòa các rào cản trên không chỉ làm chậm sự phát triển của SCF, mà còn khiến Việt Nam bỏ lỡ cơ hội cải thiện hiệu quả chuỗi cung ứng và hỗ trợ cộng đồng doanh nghiệp nhỏ vượt qua khủng hoảng thanh khoản – nhất là trong bối cảnh kinh tế nhiều biến động hiện nay.

3. Vì sao SCF chưa phát triển – nhưng lại đầy tiềm năng?

Điểm mấu chốt khiến SCF dù “chưa phát triển” nhưng vẫn là một trong những mảnh ghép nhiều kỳ vọng cho SME Việt, nằm ở hai chiều: động lực thay đổi từ thị trường, và sự trưởng thành dần của hệ sinh thái hỗ trợ.

Thứ nhất, nhu cầu tối ưu vốn ngày càng cấp thiết. Trong bối cảnh lãi suất vay tăng cao và nhiều ngân hàng siết chặt tín dụng, dòng tiền trở thành “huyết mạch” cần kiểm soát chặt chẽ. Các doanh nghiệp, đặc biệt là các tập đoàn lớn, đang tìm cách giãn dòng tiền bằng cách trì hoãn thanh toán – điều này càng gây áp lực cho các SMEs vốn đã yếu về thanh khoản. SCF nổi lên như một giải pháp dung hòa lợi ích: buyer không cần trả tiền sớm, supplier vẫn nhận được tiền sớm – nhờ bên thứ ba tài trợ.

Thứ hai, ESG và số hóa đang trở thành tiêu chuẩn bắt buộc. Các thị trường xuất khẩu lớn như châu Âu, Mỹ… yêu cầu nhà cung cấp tuân thủ quy chuẩn ESG, minh bạch thông tin, truy xuất nguồn gốc… Điều này buộc SMEs phải thay đổi. SCF, đặc biệt là Green SCF, vừa giúp SMEs tiếp cận tài trợ, vừa là đòn bẩy thúc đẩy cải cách vận hành theo hướng bền vững.

Thứ ba, công nghệ mở ra cơ hội mới. Blockchain, smart contract, token hóa hóa đơn, AI scoring… giúp mô hình SCF không còn phụ thuộc hoàn toàn vào dữ liệu tín dụng truyền thống. SCF Web3 là ví dụ: một SME trong ngành thủy sản có thể minh bạch hóa đơn, truy xuất sản phẩm qua blockchain, và gọi vốn cộng đồng từ nhiều nhà đầu tư để nhận thanh toán sớm – không cần thông qua ngân hàng.

Chính sự giao thoa giữa áp lực tồn tại – nhu cầu chuyển đổi – và cơ hội công nghệ đang tạo nên một điểm rơi thuận lợi để SCF cất cánh, nếu có định hướng phù hợp.

4. Ba cấp độ triển khai SCF tại Việt Nam – từ góc nhìn hệ sinh thái

Để SCF thực sự vận hành hiệu quả tại Việt Nam, cần nhìn nhận nó không chỉ là bài toán của một doanh nghiệp riêng lẻ, mà là thách thức và cơ hội ở ba cấp độ: Doanh nghiệp – Buyer – Hệ sinh thái. Mỗi cấp độ sẽ cần một chiến lược riêng, nhưng đồng thời phải kết nối chặt chẽ với nhau.

Cấp độ 1 – Doanh nghiệp (đặc biệt là SMEs): “Tự chuẩn hóa để không bị bỏ lại”

SMEs cần bắt đầu bằng việc nâng cấp nội lực dữ liệu và vận hành, với ba bước căn bản:

• Số hóa hóa đơn và đơn hàng: Áp dụng e-invoice và phần mềm kế toán điện tử.
• Quản lý dòng tiền chủ động: Tạo lịch thanh toán – thu tiền minh bạch, giúp chứng minh năng lực tài chính.
• Đồng ý chia sẻ dữ liệu có chọn lọc: Theo nguyên tắc chia sẻ theo vai trò – mục đích – thời gian, có nhật ký kiểm soát minh bạch.

Ví dụ thực tế: Một doanh nghiệp thủy sản quy mô nhỏ tại Cà Mau đã áp dụng phần mềm kế toán tích hợp e-invoice, giúp họ dễ dàng minh bạch hóa đơn và dòng tiền. Nhờ đó, họ được một tổ chức tài chính vi mô tài trợ đơn hàng xuất khẩu nhanh hơn, giúp giữ được hợp đồng với đối tác Hàn Quốc trong mùa cao điểm.

Cấp độ 2 – Buyer (người mua lớn): “Chuyển vai từ ‘người mua’ sang ‘người dẫn dắt chuỗi’”

Buyer là chìa khóa mở khóa SCF – bởi chính tín nhiệm của họ là bảo chứng giúp supplier tiếp cận tài trợ. Các buyer tại Việt Nam (chuỗi bán lẻ, xuất khẩu, sản xuất lớn) cần:

• Chủ động làm việc với ngân hàng, fintech để triển khai chương trình SCF cho toàn chuỗi.
• Tích hợp quy trình SCF vào hệ thống ERP, thanh toán.
• Áp dụng tiêu chí ESG trong lựa chọn nhà cung cấp – từ đó liên kết SCF với tài trợ xanh (green finance).

Ví dụ: Một thương hiệu giày quốc tế đang sản xuất tại Việt Nam đã phối hợp với ngân hàng quốc tế triển khai SCF cho các nhà cung cấp cấp 1 tại Bình Dương. Việc buyer đứng ra cam kết thanh toán đúng hạn đã giúp ngân hàng chấp nhận tài trợ sớm cho các xưởng gia công vốn không có tài sản thế chấp.

Cấp độ 3 – Hệ sinh thái: “Xây đường, rồi xe mới chạy”

Cần có sự tham gia của Nhà nước, tổ chức tài chính, công nghệ và hiệp hội ngành hàng để:

• Phát triển sandbox pháp lý cho SCF Web3, token hóa hóa đơn.
• Chuẩn hóa tích hợp giữa các hệ thống ERP – ngân hàng – nền tảng SCF.
• Tạo nền tảng chia sẻ dữ liệu theo mô hình liên minh (consortium blockchain hoặc data trust).

Ví dụ quốc tế đáng học hỏi: Ấn Độ đã phát triển nền tảng TReDS – nơi các hóa đơn thương mại của SMEs được đăng ký công khai, buyer xác nhận, và ngân hàng đấu giá để tài trợ. Mô hình này giúp hàng trăm ngàn SMEs Ấn Độ nhận vốn nhanh chóng và minh bạch.

Khi ba cấp độ này cùng đồng bộ – doanh nghiệp sẵn sàng, buyer chủ động, và hệ sinh thái hỗ trợ – SCF tại Việt Nam không chỉ vượt rào cản, mà còn có thể trở thành hình mẫu đổi mới tài chính chuỗi cung ứng trong khu vực.

5. SCF Web3 và tài chính xanh – lối đi tắt và bền vững cho SMEs Việt

Trong bối cảnh các SMEs Việt vẫn loay hoay với bài toán tín dụng truyền thống, SCF Web3 và tài chính xanh đang mở ra một cánh cửa mới – nơi công nghệ blockchain và ESG không chỉ là xu hướng, mà là “hệ quy chiếu” mới cho sự tồn tại và phát triển bền vững.

SCF Web3 – Token hóa hóa đơn và gọi vốn cộng đồng

SCF Web3 sử dụng công nghệ blockchain để token hóa hóa đơn – biến các khoản phải thu thành tài sản số, có thể gọi vốn từ cộng đồng hoặc nhà đầu tư tổ chức. Smart contract đảm bảo giao dịch được thực thi minh bạch, không cần trung gian. Mô hình này giúp:

• SMEs nhận vốn nhanh, không cần tài sản đảm bảo.
• Nhà đầu tư tiếp cận cơ hội lợi nhuận ngắn hạn.
• Tăng minh bạch, giảm gian lận nhờ truy vết giao dịch.

Ví dụ: Một startup logistics tại TP.HCM đã hợp tác với nền tảng tài trợ cộng đồng để token hóa hóa đơn vận chuyển, gọi vốn từ cộng đồng để trả trước cho nhà cung cấp container. Chỉ trong 48 giờ, họ đã huy động được 500 triệu đồng với chi phí vốn thấp hơn 3% so với ngân hàng.

Tài chính xanh – SCF như đòn bẩy ESG

Các chương trình Green SCF ưu tiên tài trợ cho các nhà cung cấp đạt tiêu chuẩn ESG: sử dụng năng lượng tái tạo, quy trình sản xuất sạch, lao động công bằng. Việc tích hợp SCF với ESG giúp:

• Buyer tăng điểm ESG trong báo cáo chuỗi cung ứng.
• SMEs được tài trợ với lãi suất ưu đãi.
• Hệ sinh thái tài chính dịch chuyển theo hướng bền vững hơn.

Điểm sáng quốc tế: Tại châu Âu, một số buyer lớn đã gắn tỷ lệ chiết khấu trong SCF với mức độ tuân thủ ESG của nhà cung cấp – càng xanh, càng rẻ vốn. Một số ngân hàng thậm chí chỉ giải ngân SCF cho các supplier có chứng chỉ môi trường.

Việt Nam cần gì để tận dụng lối đi này?

• Phát triển sandbox cho SCF Web3: Cho phép thử nghiệm token hóa hóa đơn, smart contract, tài trợ cộng đồng.
• Hướng dẫn cụ thể về tiêu chí ESG trong chuỗi cung ứng.
• Đào tạo SMEs về công nghệ blockchain và chuẩn báo cáo ESG.

Nếu tận dụng đúng, SCF Web3 và tài chính xanh không chỉ giúp SMEs vượt rào tín dụng – mà còn tái định vị họ như những mắt xích chủ động, minh bạch và bền vững trong chuỗi giá trị toàn cầu.

6. Kết luận – Mở khóa vốn thông minh cho SMEs Việt: từ chiến lược đến hành động

SCF không chỉ là công cụ tài chính – nó là hạ tầng chiến lược để xây dựng một chuỗi cung ứng mạnh, minh bạch và linh hoạt. Với SMEs, SCF có thể là “phao cứu sinh” giữa những cơn sóng lớn về thanh khoản, tín nhiệm và áp lực ESG. Nhưng để tận dụng được cơ hội này, cần một sự thay đổi đồng bộ từ tư duy đến hạ tầng.

Chìa khóa không nằm ở việc chờ hệ thống hoàn hảo, mà ở khả năng bắt đầu từng bước nhỏ nhưng đúng hướng:

• Với SMEs: hãy chuẩn hóa dữ liệu, số hóa hóa đơn, xây dựng lịch sử tín nhiệm từ những giao dịch nhỏ nhất.
• Với buyer: hãy xem SCF là một phần của chiến lược chuỗi cung ứng – nơi trách nhiệm tài chính lan tỏa sẽ tạo ra lợi ích dài hạn.
• Với hệ sinh thái: hãy tạo cơ chế sandbox, khuyến khích thử nghiệm và lan tỏa mô hình SCF nhẹ, xanh, và minh bạch hơn.

SCF không phải là tương lai – nó là hiện tại đang bị bỏ lỡ. Và nếu được triển khai đúng cách, Việt Nam hoàn toàn có thể không chỉ “đuổi kịp” xu hướng tài chính chuỗi cung ứng toàn cầu, mà còn tạo ra những mô hình tiên phong – nơi SMEs không còn bị đứng ngoài cuộc chơi tài chính, mà trở thành người chủ động kiến tạo.

Bạn đang là buyer hay supplier? Rào cản lớn nhất với bạn trong việc triển khai SCF là gì? Hãy cùng chia sẻ để mở ra những mô hình phù hợp hơn – cho doanh nghiệp, cho ngành, và cho cả nền kinh tế.